ΜΙΚΡΟ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΜΑΞ ΧΟΡΚΧΑΪΜΕΡ (2)

ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΤΟ ΑΥΤΑΡΧΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ"
 " Όσο περισσότερες παραγωγικές δυνάμεις διαχειρίζεται το κράτος σαν δική του ιδιοκτησία, τόσο περισσότερο γίνεται ένας συλλογικός καπιταλιστής, τόσο περισσότερους πολίτες του κράτους εκμεταλλεύεται. Οι εργάτες παραμένουν μισθωτοί εργάτες, προλετάριοι. Η σχέση με το κεφάλαιο δεν καταργείται αλλά γίνεται ακόμα οξύτερη. Στην μετάβαση από τον μονοπωλιακό στον κρατικό καπιταλισμό, το τελευταίο στάδιο που προσφέρει η αστική κοινωνία είναι η «οικειοποίηση των μεγάλων παραγωγικών και εμπορικών οργανισμών, πρώτα από τις μετοχικές εταιρείες, αργότερα από τα τραστ και ύστερα από το κράτος» (κομμάτι από Μαρκούζε). Ο κρατικός καπιταλισμός είναι το σημερινό αυταρχικό κράτος. "

" Σήμερα οι μεγάλοι βιομήχανοι καταγγέλλουν τον φιλελευθερισμό μόνον όταν η κρατική διοίκηση παραμένει υπερβολικά φιλελεύθερη, χωρίς να είναι τελείως υπό τον έλεγχό τους. "

" Η έκκληση να συνενωθούν (οι εργάτες) σε εργατικά σωματεία και κόμματα εκτελέστηκε κατά γράμμα, όμως αυτές οι οργανώσεις δεν εκπλήρωσαν και τόσο τα φυσιολογικά καθήκοντα του ενωμένου προλεταριάτου, δηλαδή την αντίσταση στην ταξική κοινωνία γενικά, όσο την υποταγή στις φυσιολογικές συνθήκες της ίδιας του της ανάπτυξης σε μαζικές οργανώσεις. Ενσωματώθηκαν κι αυτές μέσα στους μετασχηματισμούς της οικονομίας. Κάτω από το φιλελευθερισμό είχαν αφοσιωθεί στο σκοπό της βελτίωσης του πεπρωμένου τους. Λόγω της αξιοπιστίας τους, η επιρροή ορισμένων πιο εξασφαλισμένων στρωμάτων των εργατών απόκτησε μεγαλύτερη βαρύτητα. Το κόμμα ασκούσε πιέσεις για κοινωνική νομοθεσία: η ζωή των εργατών κάτω από τον καπιταλισμό έπρεπε να ανακουφιστεί. Το συνδικάτο αγωνιζόταν να εξασφαλίσει προνόμια για τους ειδικευμένους εργάτες. Σαν ιδεολογική δικαιολόγηση εμφανίστηκαν φράσεις που μιλούσαν για την δημοκρατία στο εργοστάσιο και την εξελικτική πορεία προς τον σοσιαλισμό. Η εργασία σαν επάγγελμα: απ΄ την κριτική της εργασίας σαν σκλαβιάς, που αποτελούσε και την μόνη οπτική του παρελθόντος, δεν απόμεινε σχεδόν ούτε λέξη. Η εργασία από έμβλημα αξίας των αστών μεταμορφώθηκε σε πόθο των απόκληρων. Οι μεγάλες οργανώσεις διέδιδαν μια ιδέα κοινωνικοποίησης που μόλις και μετά βίας μπορούσε να διακριθεί απ΄ την κρατικοποίηση, την εθνικοποίηση ή την κοινωνικοποίηση στον κρατικό καπιταλισμό. Το επαναστατικό όραμα της απελευθέρωσης συνέχιζε να ζει μόνο στις συκοφαντίες των αντεπαναστατών. Όταν η φαντασία αποσπάστηκε ολοκληρωτικά από κάθε πραγματική βάση, ο υφιστάμενος κρατικός μηχανισμός αντικαταστάθηκε από το κόμμα και την γραφειοκρατία των εργατικών συνδικάτων, η αρχή του κέρδους από το ετήσιο πλάνο των δημοσίων υπαλλήλων. Ακόμα και η ουτοπία δομήθηκε σύμφωνα με την ντιρεκτίβα. Οι άνθρωποι θεωρήθηκαν αντικείμενα, και όπου ήταν αναγκαίο αντικείμενα που ανήκαν στους ίδιους τους εαυτούς τους. "
" Ο ηγέτης και η κλίκα του γίνονται τόσο ανεξάρτητοι μέσα στην οργάνωση της εργατικής τάξης όσο ανεξάρτητο είναι και το συμβούλιο των διευθυντών από τους μετόχους σε ένα βιομηχανικό μονοπώλιο. "

" Ο,τιδήποτε επιδιώκει να αναπτυχθεί κάτω από οποιαδήποτε εξουσία διατρέχει τον κίνδυνο να την αναπαράγει."
" Στις δημοκρατίες της Δύσης οι ηγέτες των μεγάλων οργανώσεων της εργατικής τάξης έχουν με τα μέλη τους την ίδια σχέση που έχουν και τα εκτελεστικά όργανα του τέλειου κρατισμού με την κοινωνία σαν σύνολο: κρατούν τις μάζες, τις οποίες φροντίζουν, υπό αυστηρή πειθαρχία, τις διατηρούν σε ερμητική απομόνωση από μη ελεγχόμενα στοιχεία και ανέχονται τον αυθορμητισμό μόνο σαν αποτέλεσμα της δικής τους εξουσίας. "

" Η ενσωμάτωση είναι το τίμημα που πρέπει να πληρώσουν τα άτομα και οι ομάδες προκειμένου να αναπτυχθούν κάτω από τον καπιταλισμό."
" Στην Ευρώπη, η ελευθερία του συνέρχεσθαι είναι μια απ΄ τις ουσιαστικές παραχωρήσεις της τάξης προς το άτομο, στο βαθμό που τα άτομα που αποτελούν την τάξη δεν είναι απολύτως ταυτόσημα με το κράτος, έτσι ώστε να μην είναι αναγκαίο να υπάρξει φόβος σφετερισμού του κράτους. Από την αρχή ακόμη, όπως είναι πολύ γνωστό, ο σεβασμός προς το άτομο, το απαραβίαστο της κατοικίας και η μη κακοποίηση των ατόμων που συλλαμβάνονται, όπως και άλλα δικαιώματα ποδοπατήθηκαν αμέσως μόλις έπαψαν να αφορούν την αστική τάξη. Η ιστορία των στάσεων στις φυλακές σαν πολιτικών εξεγέρσεων και ιδιαίτερα η ιστορία των αποικιών, είναι ενδεικτικές της ανθρωπιάς της αστικής τάξης. "

" Η τάση για ένα αυταρχικό κράτος ήταν από παλιά εμφανής στα ριζοσπαστικά κόμματα της αστικής παράταξης. Η Γαλλική Επανάσταση αποτελεί μια συμπυκνωμένη εκδοχή της μετέπειτα ιστορίας. Ο Ροβεσπιέρος συγκέντρωσε την εξουσία στην Επιτροπή της Δημόσιας Ασφάλειας και υποβίβασε το Κοινοβούλιο σε όργανο επικύρωσης των νόμων. Ενοποίησε τη λειτουργία της διοίκησης και του ελέγχου στην ηγεσία του Γιακωβίνικου κόμματος. Το κράτος ρύθμιζε την οικονομία. "

" Ο τέλειος κρατισμός, ή κρατικός σοσιαλισμός είναι η πιο συνεπής μορφή αυταρχικού κράτους, που έχει απελευθερωθεί από κάθε εξάρτηση από το ιδιωτικό κεφάλαιο. Αυξάνει την παραγωγή με έναν τέτοιο ρυθμό που εμφανίστηκε μόνο κατά τη μετάβαση από την περίοδο του μερκαντιλισμού στην εποχή του φιλελευθερισμού. Στον κρατικό σοσιαλισμό η αυστηρή πειθαρχία του εργοστασίου εξαπλώνεται σε ολόκληρη την κοινωνία. "
" Η πλατιά διαδομένη θέση στην οικονομία της αγοράς, που υποστήριζε ότι η αναρχία της κοινωνίας συνδέεται με τη χαλαρή βιομηχανική πειθαρχία, σήμερα έχει καταλήξει να σημαίνει ότι ο έλεγχος πάνω στη φύση, η πάλη για την κατάκτηση της παγκόσμιας αγοράς κι η φασιστική πειθαρχία που πρέπει να επιβληθεί στο λαό είναι όροι αλληλένδετοι μεταξύ τους. "

" Η διαλεκτική της τέχνης της αυταρχικής διακυβέρνησης έχει σαν άξονα την ιδέα ότι οι διαφορές ανάμεσα στις διάφορες τάξεις, την ειδικευμένη εργασία και την ανειδίκευτη, ή ανάμεσα στις φυλές, πρέπει να διευρύνονται συστηματικά με τη βοήθεια όλων των μέσων μαζικής επικοινωνίας- εφημερίδες, ραδιόφωνο, κινηματογράφος- για να απομονώνονται τα άτομα μεταξύ τους. Πρέπει να ακούνε τον καθένα, από τον Φύρερ μέχρι το ντόπιο αφεντικό, αλλά ποτέ ο ένας τον άλλο. Πρέπει να πληροφορούνται για ο,τιδήποτε, από την ειρηνευτική πολιτική του έθνους μέχρι τη χρήση της λάμπας ασφαλείας, αλλά δεν πρέπει να πληροφορούν τους εαυτούς τους. Πρέπει να ανακατεύονται σε όλα, αλλά όχι στην ηγεσία. Η ανθρωπότητα είναι πλήρως εκπαιδευμένη κι ακρωτηριασμένη. Αν μια χώρα, λογουχάρη οι Ενωμένες Πολιτείες ή μια ήπειρος όπως η Ευρώπη, είναι αρκετά μεγάλη και ισχυρή, ο μηχανισμός καταστολής που χρησιμοποιείται ενάντια στον εσωτερικό εχθρό βρίσκει σαν πρόσχημα την απειλή του εξωτερικού εχθρού. Ενώ η πείνα κι ο κίνδυνος του πολέμου είναι αναγκαία, ανεξέλεγκτα κι αναπόφευκτα αποτελέσματα της οικονομίας της αγοράς, μπορούν να χρησιμοποιηθούν εποικοδομητικά από το αυταρχικό κράτος. "

" Η δράση πολιτικών ομάδων και μεμονωμένων ατόμων θα μπορούσε να συμβάλλει αποφασιστικά προς την κατεύθυνση της ελευθερίας. Το αυταρχικό κράτος φοβάται τα αντίπαλα μαζικά κόμματα μόνο σαν ανταγωνιστές. Δεν αμφισβητούν την αρχή του αυταρχικού κράτους αυτή καθ΄αυτή. Στην πραγματικότητα ο εχθρός βρίσκεται παντού και πουθενά. "

" Εάν κάποτε οι άνθρωποι αρνηθούν ν΄ ακολουθήσουν τον αρχηγό, τότε θα πραγματοποιήσουν τα όνειρά τους. Η συχνά αναφερόμενη πολιτική ανωριμότητα των μαζών πίσω από την οποία αρέσκονται να κρύβονται τα γραφειοκρατικά κόμματα, δεν είναι στην πραγματικότητα τίποτε άλλο απ΄ το σκεπτικισμό απέναντι στην ηγεσία. Οι εργάτες έχουν μάθει ότι δεν έχουν να περιμένουν τίποτα από εκείνους που τους ξεσηκώνουν από καιρού εις καιρό, μονάχα για να τους ξαναστείλουν πίσω στα σπίτια τους, και να ξαναβρεθούν πάλι στην ίδια κατάσταση- ακόμα και μετά από μια νίκη. "

" Τα εκατομμύρια άτομα της βάσης μαθαίνουν μέσω της εμπειρίας τους από την παιδική τους ηλικία, ότι οι διάφορες φάσεις του καπιταλισμού ανήκουν σε ένα και το αυτό σύστημα. Είτε είναι αυταρχική είτε φιλελεύθερη, η κοινωνία για αυτούς σημαίνει πείνα, αστυνομικό έλεγχο και στρατολογία. "

" Οι μορφές της νέας κοινωνίας ανακαλύπτονται κατ΄ αρχήν μέσα στη διαδικασία του κοινωνικού μετασχηματισμού. Η θεωρητική σύλληψη που, ακολουθώντας τους πρώτους ιχνηλάτες της, θα δείξει στη νέα κοινωνία το δρόμο της- το σύστημα των εργατικών συμβουλίων- αναδύθηκε μέσα απ΄ την πράξη. Οι ρίζες του συμβουλιακού συστήματος ανατρέχουν στο 1871, το 1905 και σε άλλα γεγονότα. Ο επαναστατικός μετασχηματισμός έχει μια παράδοση που πρέπει να συνεχιστεί. "
" Οι σημερινές συζητήσεις περί ακαταλλήλων συνθηκών αποτελούν κάλυψη της ανοχής απέναντι στην καταπίεση. Για τον επαναστάτη οι συνθήκες είναι πάντοτε ώριμες. Αυτό που εκ των υστέρων εμφανίζεται σαν προκαταρτικό στάδιο ή σαν πρόωρη κατάσταση ήταν κάποτε για έναν επαναστάτη μια τελευταία ευκαιρία για αλλαγή. Ο επαναστάτης είναι πάντοτε με το μέρος των απελπισμένων που είναι έτοιμοι κάθε στιγμή, όχι μ΄ εκείνους που έχουν όλο τον καιρό μπροστά τους. "
" Η θεωρία της ανάπτυξης των μέσων παραγωγής, της διαδοχής διαφόρων τρόπων παραγωγής και του ρόλου του προλεταριάτου δεν είναι ούτε ιστορικός πίνακας για να τον ατενίζει κανείς ούτε επιστημονική φόρμουλα για τον υπολογισμό μελλοντικών γεγονότων. Διαμορφώνει μια επαρκή συνείδηση για μια συγκεκριμένη φάση της πάλης και σαν τέτοια μπορεί να επανεκτιμηθεί σε μεταγενέστερες διαμάχες. Αν η αλήθεια εκλαμβάνεται σαν ιδιοκτησία, μετατρέπεται στο αντίθετό της και επομένως υπόκειται σε ένα σχετικισμό που αντλεί τα κριτικά του στοιχεία από το ίδιο ιδανικό της βεβαιότητας όπως και η απόλυτη φιλοσοφία. Η κριτική θεωρία είναι διαφορετικού είδους. Απορρίπτει εκείνο το είδος της γνώσης που μπορεί κανείς να συσσωρεύσει. Αντιμετωπίζει την ιστορία με εκείνη τη δυνατότητα που διαφαίνεται πάντοτε συγκεκριμένα μέσα της. Η ωριμότητα μιας ιστορικής κατάστασης είναι θέμα «προς απόδειξη κι αποδειχθέν. "
" Η αγανάκτηση που γεννάει η σκέψη ότι ακόμα και η περιορισμένη ελευθερία του 19ου αιώνα εκμηδενίζεται μακροπρόθεσμα απ΄ τον κρατικό καπιταλισμό, διαμέσου της «κοινωνικοποίησης της φτώχειας», πηγάζει απ΄ τη γνώση ότι τώρα πια δεν υπάρχει κανένας φραγμός για έναν κοινωνικοποιημένο πλούτο. "

" Η πίστη ότι κάποιος ενεργεί στο όνομα κάποιου ανώτερου απ΄ τον εαυτό του αποδείχθηκε χρεοκοπία. Δεν ήταν λίγοι οι Μαρξιστές που την ασπάστηκαν. Χωρίς την αίσθηση ότι είναι μέλη ενός μεγάλου κόμματος, ή ότι έχουν με το μέρος τους ένα τιμημένο ηγέτη, την παγκόσμια ιστορία ή τουλάχιστον κάποια αλάνθαστη θεωρία, ο σοσιαλισμός τους δεν μπορεί να λειτουργήσει. "
" Δεν υπάρχουν μόνο επαγγελματίες αλλά επίσης και εξέχοντες επαναστάτες. Τα μαζικά μέσα ενημέρωσης αφομοιώνουν την επανάσταση με το να καταχωρούν τους ηγέτες της στις λίστες διασημοτήτων. Το απομονωμένο άτομο που δεν προβάλλεται ή δεν προστατεύεται από κάποια εξουσία δεν μπορεί να αποβλέπει στη φήμη."

" Ο πολιτικός του μαζικού κόμματος που επιπλέει ακόμα, αντί για πομπώδη ρητορική, επιδίδεται σήμερα σε συζητήσεις για τις στατιστικές, την εθνική οικονομία και τις «εσωτερικές ίντριγκες». Ο τρόπος ομιλίας του έχει γίνει πεζός μολονότι είναι καλά πληροφορημένος. Διατηρεί μια φαινομενική επαφή με τους εργάτες και εκφράζεται με συγκεντρωτικά νούμερα και συνθετικά υλικά. "
" Το ερώτημα του τι θα έπρεπε να κάνει «κάποιος» την εξουσία από τη στιγμή που την έχει, το ίδιο ερώτημα που ήταν τόσο σημαντικό για τους γραφειοκράτες του μαζικού κόμματος, χάνει τη σημασία του στην πάλη εναντίον τους. Το ερώτημα προϋποθέτει την συνεχιζόμενη ύπαρξη αυτού που θα έπρεπε να εξαφανιστεί: η εξουσία να διαχειρίζεται την εργασία των άλλων. "

" Ο σύγχρονος στοχασμός στην υπηρεσία μιας μεταμορφωμένης κοινωνίας δεν θα έπρεπε να παραβλέψει το γεγονός ότι σε μια αταξική δημοκρατία τα σχέδια δεν μπορούν να επιβληθούν στους άλλους διαμέσου της εξουσίας ή διαμέσου της ρουτίνας, αλλά θα πρέπει να είναι προϊόντα ελεύθερης συμφωνίας. "

" Τίποτα πια στον κόσμο δεν μπορεί να δικαιώσει τη βία εκτός από την ανάγκη να τεθεί ένα τέλος στην ίδια τη βία. "
" Η αστική τάξη δεν ενοχλείται πια στο ελάχιστο απ΄ την ίδια την αντικομφορμιστική λογοτεχνία. Έφερε τον Τολστόι στον κινηματογράφο, τον Μωπασάν στα ψιλικατζίδικα. "

ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ "ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΟ (ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ, 1958-1969)"

Από το "Ηθική"
" Στην Αμερική υπάρχει ο νόμος από τη μια μεριά, η θρησκεία από την άλλη. Στις μεσογειακές χώρες υπάρχει το θρησκευτικό ή κοσμικό φυσικό δίκαιο. Κι οι σημερινοί Ρώσοι, όταν έρχονται αντιμέτωποι με την ηθική, τη θεωρούν ιδεολογική τρέλα. Είναι εντελώς ανίκανοι να καταλάβουν τι πρέπει να είναι η ηθική. Ένα δικαστήριο ανεξάρτητο από το κόμμα; Δεν έχουν φτάσει ακόμα τόσο μακριά. "

Από το "Ανθρωπιά"
" Το μεγαλύτερο κακό δεν είναι ο πόλεμος, αλλά ο τρόμος μέσα στον πόλεμο και σε άλλες καταστάσεις, όπως π.χ. στο δεσποτισμό. Και μόνο αυτή η προσφυγή αποφασίζει αν είναι σωστό να ρίχνονται οι λαοί σε έναν πόλεμο για να εξαλείψουν την τυραννία που εξουσιάζει έναν άλλο λαό. Συνήθως όμως η τυραννία παίρνει τέλος όταν εξαλειφθεί η υλική ένδεια που τη στηρίζει. Μακάρι να΄ ξερα μια καλύτερη λέξη από την ανθρωπιά, αυτό το φτωχό επαρχιώτικο σλόγκαν κάθε μισοκαλλιεργημένου Ευρωπαίου. Δεν ξέρω όμως. "

Από το "Ο Μαρξ ως στάδιο"
" Οι θεωρίες του Μαρξ είναι στάδια από τα οποία οφείλει να περάσει η σκέψη, όπως οφείλει να περάσει και από το Νίτσε και τον Καντ. Η υποστασιοποίησή τους δεν είναι λιγότερο ανώφελη από την υποστασιοποίηση της Κριτικής του Καθαρού Λόγου (Kαντ) ή της Χαρούμενης Επιστήμης (Νίτσε). Και μάλιστα φαίνεται πως η πρώτη υποστασιοποίηση είναι περισσότερο εχθρική από τη δεύτερη προς την ελεύθερη σκέψη. Γιατί οι διδασκαλίες του Μαρξ και του Ένγκελς, αν και κολοβωμένες, θα χρησιμοποιηθούν για να υπηρετήσουν, τους αμέσως επόμενους αιώνες, την τεχνική της κυριαρχίας, όπως ακριβώς την υπηρέτησαν οι κολοβωμένες διδασκαλίες του Ευαγγελίου κατά τη διάρκεια εκείνης της άλλης μετακίνησης των λαών, τον Μεσαίωνα, όταν ο Ιησούς επιλέχτηκε από άλλους λαούς ανάμεσα στους ιουδαίους προφήτες, όπως ακριβώς επιλέγεται σήμερα ο Μαρξ από την παράταξη των ευρωπαίων φιλοσόφων. Η θεωρία του Μαρξ γίνεται δίνη που αρπάζει τις μάζες όπως τις άρπαξε κάποτε ο χριστιανισμός του Απόστολου Παύλου. Μη με ρωτάτε όμως ποιοι δεσπότες σπεύδουν να βοηθήσουν σε τέτοιες περιπτώσεις. "

Από το "Πολύ αφηρημένο"
" Τώρα που τα έργα του 19ου αιώνα έχουν γίνει απολιθωμένα μουσειακά κομμάτια, η αφηρημένη τέχνη ξεθωριάζει, γίνεται καταναλωτικό προϊόν, διακοσμητικό στοιχείο. Γίνεται άνοστη και κομφορμιστική, όσο επαναστατικές κι αν είναι οι χειρονομίες της. «Χρειάζεται λίγο χρώμα σε αυτόν τον τοίχο» λέει ο διευθυντής τράπεζας που συμπορεύεται με την εποχή του. «Look how funny» λέει ο αμερικάνός υπάλληλος βλέποντας έναν Picasso, «that woman has three eyes, doesn’t she?» Οι καλλιτέχνες νίκησαν, αλλά ήταν μια πύρρεια νίκη. Σε καιρούς σαν τον δικό μας η τέχνη επιβιώνει μέσω των ηττών της. "

"Για ένα σύλλογο των οξυδερκών"
" Θα’ πρεπε να ιδρυθεί ένας σύλλογος σε όλες τις χώρες, και ιδιαίτερα στη Γερμανία, που θα εξέφραζε τη φρίκη όσων δεν έχουν καμιά καταφατική πίστη είτε στη μεταφυσική είτε στην πολιτική. Η πολιτική ως ανθρώπινη πρακτική θα τους φαινόταν αδύνατη για την παρανοϊκή μεταπολεμική Ευρώπη, ενώ η μεταφυσική θα τους φαινόταν ασυναρτησία. Για κείνους που έχουν τρομοκρατηθεί με το οικονομικό θαύμα, με την ψευδολόγα δημοκρατία, με τις δίκες με θέμα τη δωροδοκία των δικαστών του Hitler, με τη χλιδή και την αθλιότητα, με την έχθρα και την απόρριψη κάθε μορφής ευπρέπειας, με το θαυμασμό για τους ανατολικούς και δυτικούς μεγιστάνες του πλούτου και μεγαλοεπιχειρηματίες, με την αποσάθρωση του πνεύματος, με την επαρχιοποίηση αυτού του παλιού πολιτισμού, ένας τέτοιος σύλλογος θα’ ταν ένα είδος πατρίδας. Οι άνθρωποι αυτοί δεν θα σχεδίαζαν πια καμιά επανάσταση γιατί θα πίστευαν ότι κατάληξή της θα ήταν η γυμνή τρομοκρατία. Θα ήταν όμως οι οπωσδήποτε αδύναμοι κληρονόμοι της επανάστασης που δεν πρόκειται να γίνει, οι φτωχοί οξυδερκείς που θα αποφάσιζαν να κλειστούν σε κατακόμβες. "

"Μέσα μαζικής ενημέρωσης"
" Σε αυτόν τον καταδικασμένο πολιτισμό, που προσπαθεί με εσπευσμένη βιασύνη να αποφύγει την απειλή μιας καινούργιας, μεγαλύτερης μετανάστευσης των λαών παράγοντας μέσα για εκμηδένιση της ζωής και χρησιμοποιώντας σαν πρότυπό του δικτατορίες φορτωμένες με όπλα, δεν υπάρχει άλλος σκοπός από το χρήμα και την εξουσία. Για αυτό ξεσπάει η παραφροσύνη. Αν θέλει κανείς να ακούσει την καθημερινή φωνή της ανοίγοντας απλώς το ραδιόφωνο σε κάποια στιγμή, κατακλύζεται από ένα καρναβάλι ξεσαλωμένων τσαρλατάνων και γυρολόγων, ανάμεικτο με δόσεις απαρχαιωμένης τζαζ, μια μπούγκι-γούγκι. Αυτό είναι η Αμερική, η προοδευτική χώρα. Η ελπίδα ότι τα πράγματα μπορεί να΄ ναι καλύτερα στην «επαρχιώτικη» Ευρώπη διαψεύδεται από τον πρώτο κιόλας ήχο. Εκεί τα πράγματα είναι χειρότερα. Οι ρυθμικές μελωδίες, η ψευδολόγα ιλαρότητα, το φολκλόρ των «καθυστερημένων» εθνών προδίδουν, διαμέσου της χειρονομίας της αθωότητας και της αρμονίας τους, ότι είναι μάσκες φθόνου και μοχθηρίας. Όσο πιο μεγάλη είναι η δίψα κάποιου για εκδίκηση τόσο πιο ευαίσθητα αντιδρά στον πόνο και στην παραφωνία που εκφράζονται στο κιτς και στην τέχνη. Η καθημερινή φωνή των εθνών διακηρύσσει πως δεν βλέπουν πια κανένα καθήκον μπροστά τους, πως το πνεύμα τα έχει εγκαταλείψει. Έχει έρθει ο καιρός για μια μετανάστευση των λαών. "

"Σχετικά με την εξυπνάδα"
" Με τη λέξη «εξυπνάδα» οι άνθρωποι εννοούν την ικανότητα να προσαρμόζεσαι στο υπάρχον, να ευδοκιμείς μέσα σε αυτό, να ενεργείς σύμφωνα με την αρχή του κέρδους. «Χαζός» είσαι όταν βρίσεις απεχθή την καθολική αρχή, όταν κινητοποιείσαι από άλλα συμφέροντα ή απλώς όταν δεν είσαι καλός κινητοποιείσαι από άλλα συμφέροντα ή απλώς όταν δεν είσαι καλός στο χειρισμό των εσωτερικών και εξωτερικών μηχανισμών της αυτοδιατήρησης μέσα στην κοινωνική ιεραρχία. Οι λόγοι αυτής της ανικανότητας είναι πάμπολλοι, από την υπερβολικά μεγάλη φιλοδοξία ως μια σχιζοφρενική αδιαφορία που δεν προσφέρεται για να μάθει μεθόδους σίγουρης επιτυχίας. Στη μέση της κλίμακας βρίσκεται η παράδοση, η αφοσίωση στο φαίνεσθαι, η αποκλειστική ροπή προς την τέχνη, τη φιλοσοφία και την πολιτική εναντίωση. Υπάρχουν έξυπνες ιδιοφυΐες και χαζές ιδιοφυΐες. Το υλικό με το οποίο εκφράζονται οι έξυπνες είναι η δεδομένη πραγματικότητα. Οι άνθρωποι αυτοί δείχνουν τι μπορεί να κάνει κανείς σε αυτήν την πραγματικότητα, τι μπορεί να κάνει με αυτήν. Το υλικό των άλλων όμως, η πέτρα, η γλώσσα, το χρώμα, ο ήχος και η ίδια η ιστορία, χρειάζεται φαντασία και ενθουσιασμό. Ο ιδιοφυής επιχειρηματίας και ο επαναστάτης δεν είναι λιγότερο παθιασμένοι από τον ποιητή, με τη διαφορά ότι ο πρώτος αφιερώνεται στο «εδώ και τώρα», ενώ ο τελευταίος στο «άλλο» (εκτός κι αν είναι τόσο έξυπνος όσο ο επιχειρηματίας και μετατρέψει την παραγωγή του σε επιχείρηση). Από την άλλη μεριά, ο ιδιοφυής επιχειρηματίας έχει μεγαλύτερη συγγένεια με την καταστροφή από κείνον που κυνηγάει μόνο τα σίγουρα. "

Από το "Pro Patria" (Υπέρ Πατρίδος)
" Το ότι πρέπει να είναι κανείς έτοιμος να πεθάνει για την πατρίδα του δεν είναι καθολική ηθική επιταγή. Είναι έγκυρη μόνο όταν η τάξη πραγμάτων που υπάρχει στην πατρίδα έχει αρχή την ίση μεταχείριση όλων και δίνει στον καθένα τόση ελευθερία όση δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων. Σε περίπτωση πολέμου είναι έγκυρη μόνο όταν η χώρα κάποιου απειλείται από άλλες που θέλουν να ανατρέψουν τούτη την κατάσταση. Αυτό μπορεί να διαπιστωθεί από την κατάσταση των θεσμών τους και από την προερχόμενη από αυτούς τους θεσμούς πρόθεση να κατακτήσουν και να υποτάξουν άλλους ανθρώπους. Οι πολίτες ολοκληρωτικών κρατών που βρίσκονται σε πόλεμο με ελεύθερες χώρες δεν είναι αναγκασμένοι από ηθική άποψη να πολεμήσουν.
Η πατρίδα in abstracto (αφηρημένα) δεν είναι αληθινή ιδέα…"

" Όταν μια καλή υπόθεση ζητάει από τους ανθρώπους να ρισκάρουν τη ζωή τους, υπάρχουν πολλοί έτοιμοι να το κάνουν. Η καλή υπόθεση συνήθως αποτυγχάνει. Αργότερα, πολύ αργότερα, έρχεται μια ιστορική κατάσταση στην οποία ανταμείβονται όσοι επέζησαν. Αυτοί είναι οι κάλπικοι, γιατί οι σωστοί σπάνια συνηθίζουν να συμμετέχουν στις ευνοϊκές συγκυρίες- για αυτό είναι άλλωστε σωστοί. Η πραγματικότητα, ακόμη και η καλύτερη πραγματικότητα, τους θεωρεί ασήμαντους. Όπως και η χειρότερη πραγματικότητα μέσα στην οποία ρίσκαραν τις ζωές τους, έτσι και η καλύτερη είναι πιο φιλική απέναντι σε εκείνους που έχουν περισσότερες σχέσεις με την εξουσία παρά απέναντι στους σωστούς που γίνονται θύματά της. "

Από το "Permanent education" (Συνεχής εκπαίδευση)
" Η ανθρωπότητα συνεχίζει να εκπαιδεύεται. Εκπαίδευση σημαίνει: μαθαίνω, υποτάσσομαι σε κανόνες που αρχικά έρχονται από έξω και τελικά εσωτερικεύονται. Μόλις εσωτερικευτούν πλήρως, τηρούνται αυτόματα, όπως το περπάτημα στα δύο πόδια, η πρόσθεση και η αφαίρεση, η τήρηση των νόμων. "

"Όλοι είναι εγκληματίες"
" Η προσδοκία να σου επιτραπεί να ζήσεις ειρηνικά στον κόσμο όπως είναι, η χειρονομία «ε, είναι αυτονόητο» με την οποία βολεύεται ακόμη και ο λεγόμενος διανοούμενος όταν αποκτήσει λεφτά από κείμενα που καταγγέλλουν αυτήν ακριβώς τη ζωή, από έναν πλούσιο γάμο ή από μια κληρονομιά, η προσδοκία αυτή διαψεύδει το πνεύμα που αναγνωρίζει τον κόσμο όπως είναι: διαιώνιση της καταπίεσης. Το ανθρώπινο είδος που καταβροχθίζει άλλα ζωικά είδη, τα έθνη με τους μεγάλους σιτοβολώνες που αφήνουν άλλα να πεινούν, οι ευπρεπείς άνθρωποι που έχουν σπίτια δίπλα στις φυλακές, όπου οι φτωχοί φυτοζωούν μέσα στη βρόμα και στην αθλιότητα επειδή ήθελαν μια καλύτερη ζωή- είναι όλοι εγκληματίες, αν το έγκλημα είναι μια αντικειμενική βδελυρή πράξη. Οι σίγουρες για τον εαυτό τους χειρονομίες, η έμπειρη γύρω από τα εγκόσμια ανωτερότητα ή η ψευδολογία μετριοπάθεια που δείχνουν ορισμένοι είναι πολύ λιγότερο προσήκουσες από την ανημπόρια του φαντασιοκόπου που όσο περισσότερο γνωρίζει τον κόσμο τόσο λιγότερο ξέρει τι του γίνεται. Μόνο ένας αχρείος μπορεί να ζήσει σαν ρεαλιστής. "

"Τρόποι, ανώτερη κουλτούρα"
" Τα καλά πράγματα που υπήρχαν άλλοτε, επειδή οι άνθρωποι πίστευαν σε αυτά, στον αστικό κόσμο έγιναν ζητήματα κύρους, διαφήμισης, απλής φασαρίας. Τι άλλο να περιμένει κανείς; Θα ‘πρεπε να έχουν εξαφανιστεί. Η ίδια τέχνη υποβαθμίζεται και μετατρέπεται σε «εξευγενισμούς τρόπους» όταν την εγκαταλείπει η τελευταία λάμψη της πίστης στο απίστευτο. Η «τέχνη για την τέχνη», ήταν ήδη εναντίωση στη μετατροπή της τέχνης σε ανώτερη κουλτούρα και σε καλούς τρόπους, και εναντίωση στο θετικισμό ο οποίος κρυβόταν πίσω από αυτή τη μετατροπή και ανεχόταν την τέχνη σαν δραστηριότητα του ελεύθερου χρόνου επειδή ήθελε να αποφύγει τον μπελά να καταγγείλει και να απορρίψει σαν τσαρλατάνους τον Σαίξπηρ, τον Γκαίτε και τον Μιχαήλ Άγγελο. Για τους καλλιτέχνες του τέλους του αιώνα, σκοπός δεν ήταν η τέχνη αλλά η αλήθεια, που λόγος ύπαρξής της είναι μόνο η άρνησή της να συμμορφωθεί με το άσχημο, το μονόπαντο, το αναληθές. Ήθελαν να το πουν «αυτό» πραγματικά, και το αυτό είναι πάντα η εμπειρία που αποβλέπει στο όλον και δεν μπορεί να αποδείξει τη νομιμότητά της ενώπιον της κοινής γνώσης. Και οι θρησκείες ανάγονται στην εμπειρία, έχουν γίνει γιγάντιοι μηχανισμοί που συνεχίζουν να λειτουργούν ως ένα βαθμό- ο χριστιανισμός και το Ισλάμ. Αλλά η ακριβής έκφραση με την οποία έφτασε η εμπειρία στην αυτογνωσία, έγινε αυτό που είναι, ήταν η τέχνη. Από αυτήν και από τους περιφερειακούς κοινωνικούς δρόμους προέρχονται οι ωραίες μορφές της κοινωνικότητας, όλα τα καλά πράγματα. Σήμερα η τέχνη έχει αφομοιωθεί τόσο πολύ, που μαζί με τα αναρίθμητα άλλα όργανα καταγραφής της πραγματικότητας προκαλεί την εξαφάνιση της ικανότητας για εμπειρία, την εξαφάνιση του υπόλοιπου της απλοϊκότητας και της πίστης. Οι άνθρωποι, όταν μιλούν για ανώτερα πράγματα , κλείνουν τα μάτια πονηρά ή τα ανοίγουν με ενθουσιασμό καθώς ετοιμάζονται να χρησιμοποιήσουν βία. Και τα δύο σημαίνουν ότι δεν πιστεύουν πια. Τα καλά πράγματα πρέπει να εξαφανιστούν, η συζήτηση για αυτά να πάψει, και ο κόσμος να φανεί τόσο ψυχρός όσο είναι. Η συνέπεια της κουλτούρας είναι να ξεφορτωθεί τον εαυτό της έτσι ώστε να μην απομείνει μόνο το ψέμα.

Από το "Οι καταναλωτές της κουλτούρας"
" Δεν υπάρχει μόνο υποβαθμισμένη τέχνη, τέχνη που έχει γίνει επαρχιώτικη, αλλά και υποβαθμισμένοι, μισοκαλλιεργημένοι τρόποι συμπεριφοράς. Αν τους αποκαλούσαμε «κιτς», θα τους κολακεύαμε. Ένας από αυτούς είναι το να μένεις έκθαμβος μπρος σε ζωγραφιές που έχουν διάσημα ονόματα πάνω τους, το να ακούς τη λεγόμενη καλή μουσική, το να μαζεύεις υλικό για διάβασμα. Με άλλα λόγια, πρόκειται για την αποκτητική αποδοχή πολιτισμικών προϊόντων που είναι κατανοητά κατά το ήμισυ αλλά έχουν κύρος. Μέρος αυτής της αποδοχής είναι η πεποίθηση ή μάλλον η ψευδαίσθηση ότι τα απολαμβάνεις, η οποία οφείλεται τις περισσότερες φορές στη ναρκισσιστική ικανοποίηση που νιώθεις επειδή έρχεσαι σε επαφή με κάτι τόσο διάσημο και εξαίσιο, παρόλο που το ίδιο αποτέλεσμα θα΄ χε και μια προχειροδουλειά με την ίδια υπογραφή. "

" Οι μαζικές επισκέψεις σε μουσεία και θέατρα ανήκουν στις αβλαβείς προκαταρτικές ασκήσεις που οδηγούν σε ένα άλλο είδος μαζικής λατρείας. "

"Η ακαδημαϊκή φιλοσοφία και οι εκπρόσωποί της"
" Οι θέσεις διδασκαλίας στις φιλοσοφικές σχολές των πανεπιστήμιων και ιδιαίτερα η θέση διδασκαλίας της φιλοσοφίας σού προσφέρουν ακόμη τη δυνατότητα να ασχοληθείς με την πολυσχιδή, κριτική αλήθεια και με το διαφωτισμό. Έχεις σχετική ελευθερία απέναντι στο κοινό, τους εκδότες, την καριέρα ή τις αρχές, και μια δυνατότητα για σημαντικά αποτελέσματα. Η σκέψη που ενδιαφέρεται πολύ για το διαφορετικό, η λαχτάρα για το διαφορετικό, είναι μέρος της κριτικής αλήθειας ή μάλλον ταυτίζεται μαζί της. Επειδή όμως η αλήθεια και η αγάπη ήταν ανησυχητικές και επικίνδυνες από την εποχή του Χριστού και πολύ πιο πριν από αυτόν, από τότε που υπήρχε κοινωνία, η πρόσβαση σε θέσεις διδασκαλίας της φιλοσοφίας, ιδιαίτερα σε καιρούς όπως ο δικός μας, σε περιόδους παρακμής και οπισθοχώρησης της δημιουργικής φαντασίας, πρέπει να επιτρέπεται μόνο σε όσους είναι ακίνδυνοι, αυταρχικοί, ψυχροί, σχολαστικοί και ασφαλείς.
Στην Ευρώπη υπάρχουν δύο παράγοντες που φέρνουν τούτο το αποτέλεσμα: ο κακός μισθός (μόνο τα περιορισμένα πνεύματα αφιερώνονται σε τέτοιες καριέρες) και η επαγρύπνηση των τμημάτων φιλοσοφίας. Δεν αφήνουν να μπει κανένας που δεν το βουλώνει και δεν κάθεται ήσυχα. Υπάρχει κάτι σαν προκαθορισμένη αρμονία ανάμεσα στη μοίρα των πανεπιστημίων και στην πορεία της ιστορίας. "

"Αναγκαία ματαιότητα"
" Είναι αλήθεια πως ένας άνθρωπος μόνος του δεν μπορεί να αλλάξει την πορεία του κόσμου. Αν δεν νιώθει όμως σε όλη του τη ζωή την άγρια απελπισία που εξεγείρεται εναντίον αυτής της αλήθειας, δεν θα μπορέσει να κάνει ποτέ εκείνο το απειροελάχιστο, ασήμαντο, μάταιο, ατελέσφορο καλό που είναι σε θέση να κάνει. "

Από το "Με ανοιχτά μάτια"
" Το να’ χεις επίγνωση του ανείπωτου, φοβερού φυσικού και σωματικού πόνου και ιδίως του σωματικού μαρτυρίου που συμβαίνει κάθε στιγμή σε σωφρονιστήρια, νοσοκομεία, σφαγεία, πίσω από τοίχους και δίχως τοίχους, το να ζεις έχοντας υπόψην σου όλα αυτά σημαίνει ότι ζεις με ανοιχτά μάτια. Χωρίς την επίγνωση αυτή κάθε απόφαση είναι τυφλή, κάθε σίγουρο βήμα είναι λανθασμένο, κάθε ευτυχία είναι αναληθής."

"Εκκαθαρίσεις"
" Τώρα που η επιστήμη και η τεχνολογία έχουν καταστρέψει την πίστη αι τον παράδεισο, δεν μένουν πολλά πράγματα ούτε από τον επίγειο παράδεισο. Μαζί με την πείνα και την εργασία μειώθηκε και ο έρωτας. Η συνουσία είναι βέβαια ευκολότερη αλλά η σχέση της με τον έρωτα δεν είναι καλύτερη από τη σχέση Horn & Hardarts (Φίρμα τυποποιημένων τροφίμων) με τη λαιμαργία.
Οι εκκλησίες προσπαθούν να προσαρμοστούν σε έναν κόσμο που έχει χάσει κάθε ψευδαίσθηση, είναι επιεικείς απέναντι στην αμφιβολία, δεν επιμένουν στο υπερφυσικό, αφήνουν τον ουρανό στους σπούτνικς, μετατρέπουν το Θεό σε σύμβολο, την ελπίδα σε αρχή και τον παράδεισο σε θρύλο. Εκείνο που θέλουν, είναι να βοηθήσουν το νόμο, τη διατήρηση της τάξης στην κοινωνία. Καθώς όμως γίνεται φανερή η πρόθεσή τους, χάνεται η πίστη. Η θρησκεία έχει τελειώσει, και για αυτόν τον λόγο το κράτος πρέπει να γίνει ολοκληρωτικό. Θρηνώ την απώλεια της δεισιδαιμονικής πίστης στο επέκεινα. Η κοινωνία προχωράει χωρίς την πίστη αυτή. Κάθε βήμα που τη φέρνει όμως πιο κοντά στον επίγειο παράδεισο την απομακρύνει από το όνειρο που κάνει υποφερτή τη γη. Στην ηδονή με την εμφαντική έννοια της λέξης η ενθύμηση του παράδεισου ήταν ακόμη παρούσα."

"Αγάπη για τον πλησίον"
" Ο χριστιανισμός λέει ότι το άτομο πρέπει να κατανικήσει και να ξεπεράσει τον εαυτό του· αυτό θα το πετύχει αφιερώνοντας και παραδίνοντας τον εαυτό του στον πλησίον και στον πιο ταπεινό, επειδή αγαπάει τον ύψιστο. Η σωτηρία του εγωισμού μέσω της υπογράμμισης εκείνου του «όπως τον εαυτό σου» που υπάρχει στο τέλος της εντολής είναι απλώς ένα τρικ των σοφιστικών θεολόγων για να γίνουν αρεστοί στην υπάρχουσα τάξη πραγμάτων. Η αυτονομία του υποκειμένου όπως την εννοεί το Ευαγγέλιο είναι με την άρνηση του υποκειμένου. "

Από το "Ο αληθινός συντηρητικός"
" Οι ναζί και οι κομματικοί κομμουνιστές είναι υπηρέτες ποταπών κλικών που δεν θέλουν τίποτα άλλο από δύναμη και από την ατελεύτητη επέκτασή της. Οι αληθινοί εχθροί τους, το αντικείμενο του μίσους τους δεν είναι, παρά τα όσα ισχυρίζονται, οι ολοκληρωτικοί του αντίπαλου στρατοπέδου αλλά εκείνοι που είναι σοβαροί με το θέμα της καλύτερης, της δίκαιης κοινωνίας. Η διαχωριστική γραμμή κινείται ανάμεσα στο σεβασμό και στην περιφρόνηση για τη ζωή και όχι ανάμεσα στο σεβασμό και στην περιφρόνηση για τη ζωή και όχι ανάμεσα στη λεγόμενη αριστερά και στη λεγόμενη δεξιά. Οι δύο αυτές λέξεις συνιστούν μια ήδη απαρχαιωμένη αστική δεξιά. Οι κλίκες μπορούν να πολεμήσουν η μια την άλλη όταν το απαιτήσουν τα συμφέροντά τους. Οι αληθινοί εχθροί τους είναι τα άτομα που έχουν επίγνωση του εαυτού τους. "

"Μια ματιά στο λεξικό"
" Η εγκυκλοπαίδεια είναι ενδεικτική της πνευματικής κατάστασης που επικρατεί σήμερα. Τα τελευταία πενήντα χρόνια συσσωρεύτηκαν τόσο πολλά δεδομένα, έννοιες και επιτεύγματα, ιδίως στην τεχνολογία, που οι σημαντικές από θεωρητική άποψη κατηγορίες μπορεί να παρουσιαστούν μόνο με δραστικά συντομευμένη μορφή. Οι πρόσφατοι τίτλοι μνημονεύονται μόνο από σποραδικές σύντομες περιγραφές. Οι πιο λεπτομερείς πληροφορίες έχουν ενδιαφέρον μόνο για τον ειδήμονα. Η τεχνολογία επηρεάζει την περιοχή του πνεύματος. Αν κάποιος θέλει να μάθει περισσότερα για ένα ιστορικό, θρησκευτικό ή φιλοσοφικό θέμα, χρειάζεται το αντίστοιχο εγχειρίδιο ή την ειδική μονογραφία. Φυσικά το ίδιο ισχύει και για τα λεξικά. Αν συγκρίνει κανείς ένα σύγχρονο λεξικό ζωολογίας με τη Ζωή των Ζώων του Brehm (γερμανός φυσιοδίφης), θα ανακαλύψει ότι, καθώς η γνώση γίνεται περισσότερο ακριβής, ο μη ειδικός αποκλείεται όλο και περισσότερο. Καθώς διογκώνεται το επιστημονικά εγγυημένο υλικό, χάνει τη σύνδεσή του με τη γενική καλλιέργεια. Όσο πιο σχολαστική επεξεργασία υφίσταται τούτο το υλικό τόσο πιο πολύ περιορίζεται το οπτικό πεδίο του ειδικού. Το πνεύμα διαλύεται. "

"Ενάντια στον αριστερό ριζοσπαστισμό"
" Στην εποχή μας η επίθεση εναντίον του καπιταλισμού πρέπει να περιέχει το στοχασμό σχετικά με τον κίνδυνο του ολοκληρωτισμού, και μάλιστα με διπλή έννοια. Πρέπει να έχει υπόψη της τόσο τη δυνατότητα της αιφνίδιας μετατροπής της αριστερής-ριζοσπαστικής αντιπολίτευσης σε τρομοκρατικό ολοκληρωτισμό όσο και την τάση προς το φασισμό που υπάρχει στα καπιταλιστικά κράτη. Αυτά ήταν πράγματα άγνωστα στον καιρό του Μαρξ και του Ένγκελς. Σήμερα η σοβαρή αντίσταση στην κοινωνική αδικία περιλαμβάνει κατ’ ανάγκη τη διατήρηση των φιλελεύθερων χαρακτηριστικών της αστικής τάξης πραγμάτων. Αυτά δεν πρέπει να εξαφανιστούν αλλά να επεκταθούν όσο το δυνατόν περισσότερο. Σε κάθε άλλη περίπτωση η μετάβαση στον λεγόμενο κομμουνισμό δεν είναι διαφορετική από το φασισμό· αντίθετα, είναι η εκδοχή του φασισμού στα καθυστερημένα από βιομηχανική άποψη κράτη, η απότομη έλευση των αυτοματοποιημένων σχέσεων και συνθηκών. "

Από το "Η προτεραιότητα της εξωτερικής πολιτικής"
" Η εξωτερική πολιτική παίζει έναν ρόλο όλο και πιο σημαντικό στη συνείδηση του ανθρώπου. Αυτό είναι ένα ακόμη στοιχείο της διαδικασίας υποβάθμισης του μεμονωμένου υποκειμένου. Τα έθνη έχουν σημασία, ασχολείται κανείς μαζί τους πριν πάει για ύπνο. Ανησυχεί κανείς λιγότερο για τις σχέσεις μεταξύ ατόμων τα οποία μπορεί να ωφελήσει ή να βλάψει. Το άτομο, επειδή παύει σταδιακά να ΄ναι πρόσωπο, συμμετέχει, ως πολίτης μιας χώρας, σε ό,τι συζητούν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. "

"Χωρίς αγάπη"

" Η ερωτική αγάπη ξεθωριάζει και μαζί της ξεθωριάζουν όλοι οι θετικοί δεσμοί μεταξύ των ανθρώπων και με καθετί που δεν είναι μέσο για ένα σκοπό. Η ερωτική αγάπη ήταν βάση της τέχνης, των ιδεών για κάτι διαφορετικό από την εμπειρική πραγματικότητα, της φαντασίας. Στην οικογένεια που στηριζόταν στην αγάπη το παιδί ένιωθε εκείνη την ευτυχία κι εκείνη τη λύπη, εκείνη τη λαχτάρα που, αν και ήταν ανέκαθεν σπάνια, έχει φτάσει τώρα στο τέλος της.
Οι υλικές ανάγκες και η ρεαλιστική συνεργασία δεν μπορούν να αντικαταστήσουν την αγάπη. Χωρίς αυτήν, η οποία σε τελευταία ανάλυση οφείλει την ύπαρξή της στο ερωτικό στοιχείο, η κοινότητα γεννά εκείνο το συλλογικό πιστεύω που τείνει προς το φανατισμό. "