ΕΙΜΑΣΤΕ Ο,ΤΙ ΕΧΟΥΜΕ;

Αποσπάσματα από το βιβλίο "ΝΑ ΕΧΕΙΣ Ή ΝΑ ΕΙΣΑΙ;" του Ψυχολόγου και Κοινωνικού Φιλόσοφου Erich Fromm.

Αφιερωμένο... ξέρεις εσύ.

…η καταναγκαστική δουλειά μόνη της θα μπορούσε να οδηγήσει τους ανθρώπους στην τρέλα, κάτι που θα μπορούσε να το κάνει και η πλήρης απραξία. Μόνο με το συνδυασμό και των δύο μπορούν να ζήσουν...

… ο Καπιταλισμός του εικοστού αιώνα στηρίζεται στην υπερκατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών που παράγονται από μια ομαδική δουλειά ρουτίνας...

… είμαστε μια κοινωνία ασύλληπτα δυστυχισμένων ανθρώπων: μοναχικοί, αγχώδεις, καταπιεσμένοι, καταστροφικοί, εξαρτημένοι - άνθρωποι που νιώθουμε ευχαρίστηση όταν σκοτώνουμε την ώρα μας, που τόσο σκληρά προσπαθούμε να εξοικονομήσουμε...

... το γεγονός ότι είμαι εγωιστής, αναφέρεται όχι μόνο στη συμπεριφορά μου αλλά και στο χαρακτήρα μου. Αυτό σημαίνει ότι θέλω τα πάντα για τον εαυτό μου, ότι νιώθω ευχαρίστηση με το να κατέχω κι όχι να μοιράζομαι, ότι πρέπει να γίνω άπληστος, γιατί αν ο σκοπός μου είναι το έχειν, τότε τόσο περισσότερα είμαι, τόσο περισσότερα έχω, ότι πρέπει να αισθάνομαι ανταγωνιστικά απέναντι σε όλους τους άλλους: τους πελάτες μου που θέλω να ξεγελάσω, τους ανταγωνιστές μου που θέλω να καταστρέψω, τους εργάτες μου που θέλω να εκμεταλλευτώ...

... η απληστία και η ειρήνη αλληλοαποκλείονται...

... η ανάπτυξη αυτού του Συστήματος δεν καθορίστηκε από το ερώτημα: Τι είναι καλό για τον Άνθρωπο; Αλλά από το ερώτημα: Τι είναι καλό για την ανάπτυξη του Συστήματος;...

... οι κοινωνίες όπου ο εγωκεντρισμός, η ιδιοτέλεια και η απληστία ήταν άγνωστα στοιχεία, θεωρούνταν "πρωτόγονες" και τα μέλη τους "άτομα απλοϊκά". Οι άνθρωποι αρνούνταν να παραδεχτούν ότι αυτά τα χαρακτηριστικά, που γέννησαν τη βιομηχανική κοινωνία δεν ήταν έμφυτα, αλλά προϊόντα κοινωνικών περιστάσεων...

... για πρώτη φορά στην ιστορία, η φυσική επιβίωση του ανθρώπινου γένους εξαρτάται άμεσα από μια ριζική αλλαγή του ανθρώπινου συναισθήματος...

... αν και στην ιδιωτική μας ζωή δε θα μέναμε παθητικοί μπροστά σε κάποιο κίνδυνο που θα απειλούσε την ύπαρξή μας, εκτός αν είμαστε τρελοί, εντούτοις εμπιστευόμαστε την τύχη μας σε αυτούς που χειρίζονται τις δημόσιες υποθέσεις, που δεν κάνουν ουσιαστικά τίποτα, κι εμείς τους αφήνουμε να συνεχίζουν να μην κάνουν τίποτα...

... ο Μαρξ δίδαξε ότι η πολυτέλεια είναι τόσο μεγάλο κακό όσο και η φτώχεια και ότι ο στόχος θα πρέπει να είναι να είμαστε πολλά και όχι να έχουμε πολλά...

... πραγματικά, όσο λιγότερα έχω, τόσο περισσότερο μπορώ να αγαπώ...

... αυτοί που πιστεύουν ότι η κατοχή είναι η πιο φυσική ιδιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης, μπορεί να εκπλαγούν αν μάθουν ότι πολλές γλώσσες δεν έχουν λέξη για το "έχω"...

... ένα άτομο που ο βασικός τρόπος σχέσης του με τον κόσμο είναι το έχειν, φοβάται τις ιδέες που δεν μπορούν εύκολα να ταξινομηθούν ή να μπουν σε καλούπια. Είναι κάτι που ξεφεύγει από τον έλεγχό του σαν όλα τα πράγματα που αναπτύσσονται και αλλάζουν...

... η άγνοια, για κάποιον που γνωρίζει, είναι τόσο καλό πράγμα όσο και η γνώση, αφού και τα δύο είναι κομμάτια της διαδικασίας της γνώσης, αν και αυτού του είδους η άγνοια είναι διαφορετική από την άγνοια, που έχει κάποιος που δε σκέφτεται...

... τα σχολεία είναι τα εργοστάσια που παράγουν αυτή τη μαζική γνώση, αν και συνήθως υποστηρίζουν ότι προσπαθούν να φέρουν τους σπουδαστές σε επαφή με τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του ανθρώπινου νου. Πολλά κολέγια έχουν μια εξαιρετική ικανότητα να διατηρούν αυτές τις ψευδαισθήσεις...

... η θρησκευτική πίστη με βάση το έχειν, είναι ένα δεκανίκι για εκείνους που θέλουν να είναι σίγουροι, για εκείνους που θέλουν να έχουν μια απάντηση στη ζωή, χωρίς να τολμούν οι ίδιοι να ψάξουν για αυτή...

... αν ήταν στο χέρι μας, θα μετατρέπαμε την αγάπη σε πράγμα, σε κάτι που θα μπορούσαμε να κατέχουμε...

... πρώτα από όλα, πρέπει να ελευθερωθούμε από τα αγαθά μας και τις πράξεις μας. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να κατέχουμε τίποτα ή να μην κάνουμε τίποτα. Σημαίνει ότι δεν πρέπει να δενόμαστε με αλυσίδες με ό,τι κατέχουμε και ό,τι έχουμε, ούτε ακόμα και με τον ίδιο το θεό...

... σε μια Βιομηχανική κοινωνία οι άγραφοι νόμοι είναι ο εξής ένας: η επιθυμία να αποκτήσει κανείς περιουσία, να τη διαφυλάξει και να τη μεγαλώσει, δηλαδή να δημιουργήσει κέρδη, γιατί όσους έχουν περιουσία τους θαυμάζουν σαν ανώτερα όντα...

... ο κύκλος ιδιοκτησίας είναι ατέλειωτος και φαύλος: ο άντρας εκμεταλλεύεται τη γυναίκα του, αυτή εκμεταλλεύεται τα μικρά παιδιά της…

... οι άνθρωποι που συζητάνε για την υγεία τους, έχουν ένα συναίσθημα ιδιοκτησίας, όταν αναφέρονται στις θεραπείες τους, στη δίαιτά τους, στα φάρμακά τους...

... ο τρόπος του έχειν αποκλείει όλους του άλλους υπαρκτικούς τρόπους...

... σε τελευταία ανάλυση, η φράση: "Εγώ (υποκείμενο) έχω Α (αντικείμενο)", ορίζει το εγώ μέσα από την κατοχή του Α. Το υποκείμενο δεν είναι ο εαυτός μου αλλά είμαι ό,τι έχω...

... για τον Freud, με άλλα λόγια, το άτομο που ασχολείται αποκλειστικά με την κατοχή και απόκτηση υλικών πραγμάτων, είναι νευρωτικό και ψυχικά άρρωστο...

... σε αντίθεση με τη σημερινή άποψη, ότι δηλαδή οι άνθρωποι που κατέχονται από απληστία για χρήματα, αποκτήματα ή δόξα είναι φυσιολογικοί και καλά προσαρμοσμένοι, ο Spinoza τους θεωρεί ολότελα παθητικούς και ουσιαστικά άρρωστους. Τα δραστήρια άτομα, με την έννοια που τους έδωσε ο Spinoza- και που ο ίδιος ακολούθησε το παράδειγμά τους στη ζωή του- έχουν γίνει πια εξαιρέσεις και αρχίζουν να θεωρούνται "νευρωτικά", γιατί δε μπορούν να προσαρμοστούν στη δήθεν φυσιολογική δραστηριότητα...

... είναι πάντως θλιβερό για τον πολιτισμό μας που ο πόλεμος και ο πόνος κινητοποιούν τους ανθρώπους για θυσίες περισσότερο από ό,τι η ειρηνική ζωή. Ο καιρός της ειρήνης μοιάζει πάνω από όλα να ενθαρρύνει τη φιλαυτία...

... αργότερα, αποκτούμε γνώσεις, δουλειά, κοινωνική θέση, σύζυγο, παιδιά, και τότε έχουμε ένα είδος μετα-ζωής, όταν πια αποκτούμε ένα τάφο, μια ασφάλεια ζωής και κάνουμε τη διαθήκη μας...

... αν είμαι ό,τι έχω κι αν ό,τι έχω χαθεί, τότε ποιός είμαι; Τίποτα άλλο, από μια νικημένη, άδεια, αξιολύπητη μαρτυρία ενός λαθεμένου τρόπου ζωής...

... ενώ το έχειν βασίζεται σε κάποιο πράγμα που φθείρεται με τη χρήση, το είναι αναπτύσσεται με την εξάσκηση...

... υπάρχει μονάχα ένας τρόπος για να ξεπεράσουμε πραγματικά το φόβο του θανάτου: αυτός ο τρόπος είναι να μη γαντζωνόμαστε στη ζωή, να μην αισθανόμαστε τη ζωή σαν κτήμα μας...

... μέσα από τη μηχανή, ο χρόνος έγινε ο δυνάστης μας. Μόνο για τις ελεύθερες ώρες μας φαίνεται να έχουμε κάποιο δικαίωμα επιλογής, αλλά και πάλι οργανώνουμε τον ελεύθερο χρόνο μας όπως οργανώνουμε τη δουλειά μας...

... ο Μαρξ είχε πει: " Ο,τιδήποτε παίρνει από σένα η οικονομία σαν ζωή και ανθρωπιά, σου το ξαναδίνει σαν χρήμα και πλούτο"...

... η ουσία της ψυχαναλυτικής διαδικασίας είναι να βοηθήσει τους ασθενείς να συνειδητοποιήσουν τα αίτια της δυστυχίας τους...

... στο βαθμό που η διάθεση των ειδήσεων είναι μια επιχείρηση, κανένας δε μπορεί να εμποδίσει τις εφημερίδες και τα περιοδικά να κυκλοφορούν ειδήσεις που θα τους αφήνουν κέρδη και που δε θα δυσαρεστήσουν τους διαφημιστές...

... πραγματικά είναι τρομερό να σκεφτεί κανείς πόσο λίγη λογική υπάρχει στη σύγχρονη τεχνοκρατική άποψη, που θεωρεί ότι δεν είναι πολύ κακό να απασχολούμαστε συνέχεια με τη δουλειά ή τη διασκέδαση, το να μη νιώθουμε τίποτα, ότι ακόμα και αν είναι κακό, ο τεχνοκρατικός φασισμός δεν είναι στο κάτω κάτω και τόσο άσχημος...

... ο "ουτοπικός" στόχος είναι πιο ρεαλιστικός από ό,τι ο "ρεαλιστικός" των σημερινών ηγετών.