Περί Αντικειμενικότητας

Στο βιβλίο του "Κριτική Του Ιστορικού Υλισμού" ο εκ δεξιών πολιτικός και φιλόσοφος Παναγιώτης Κανελλόπουλος σημειώνει επί λέξει τα εξής: "Εκείνο, το οποίο αποτελεί αναγκαίαν προϋπόθεσιν πάσης επιστημονικής κριτικής, είνε η χειραφέτησις του κρίνοντος από των προκαταλήψεων, αι οποίαι κατέχουν αυτόν ως άνθρωπον".

Συνεχίζει παρακάτω γράφοντας, ότι κύριοι φορείς τέτοιων προκαταλήψεων σε ό,τι αφορά την κριτική του ιστορικού υλισμού είναι οι εξής δύο:

1) οι Σοσιαλιστές (Σοσιαλιστική Ιδεολογία) και

2) οι Αστοί (Αστική Ιδεολογία).

Εκ των συμφραζομένων, αυτοματικά καταλήγει ο αναγνώστης στο συμπέρασμα πως ο Κανελλόπουλος δεν ανήκει ούτε στη μια κατηγορία ούτε στην άλλη και άρα δεν έχει προκαταλήψεις, γιατί εκτός από την παραπάνω ρητή διαβεβαίωση γίνεται προσπάθεια να αποτυπωθεί και υπόρρητα στο συνολικό ύφος του βιβλίου η αντικειμενικότητα του επιστήμονα και κριτικού, οπότε σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσε να ανήκει είτε στη μία είτε στην άλλη πλευρά.
Η αλήθεια είναι ότι ο Κανελλόπουλος προσπαθεί μια πολύ σοβαρή Φιλοσοφική, Κοινωνιολογική εξέταση και ανάλυση του Μαρξισμού από τα Δεξιά ή για να το θέσω αλλιώς, ορμώμενος από τον Αστικό χώρο (στον οποίον ο ίδιος βέβαια ισχυρίζεται ότι δεν ανήκει).
Έχουμε συνηθίσει οι κριτικές στον Μαρξισμό να γίνονται κυρίως από φίλιες προς αυτόν πένες και για αυτό όσοι τασσόμαστε, ιδεολογικά τουλάχιστον, εκτός του Αστικού Χώρου αποδεχόμαστε αυτές τις κριτικές ευκολότερα.

Ο προβληματισμός μου δεν είναι αν ο Κανελλόπουλος είχε δίκιο ή άδικο, αλλά αν ο οποιοσδήποτε "Κανελλόπουλος" (εγώ, εσύ, όλοι μας) μπορεί να είναι αντικειμενικός ή όχι.
Για να το θέσω καλύτερα: Οι απόψεις που υποστηρίζουμε μπορούν να είναι "καθαρές", "πεντακάθαρες", χωρίς "στίγματα"- μικρά ή μεγάλα- υποκειμενισμού;
Γιατί αν ο Κανελλόπουλος ισχυρίζεται πως εκείνος κατάφερε κάτι τέτοιο, τότε γιατί να μην μπορούμε κι εμείς; Και τελικά, είναι δυνατόν να κρίνω εγώ ο ίδιος τον εαυτό μου… αντικειμενικά;

Με τη βάσιμη υποψία ότι ο Κανελλόπουλος δεν θα μπορούσε στην πραγματικότητα να θέσει τον εαυτό του πέρα των προκαταλήψεων που "μάστιζαν" το μυαλό και "χειραγωγούσαν" τη σκέψη των συγχρόνων του (και βέβαια του ανθρώπου κάθε εποχής και ιδιοσυγκρασίας), καταλήγω σε ένα πρώτο συμπέρασμα:
ή έλεγε εν γνώσει του ψέματα ή διέπραξε χοντρό σφάλμα.

Το δεύτερο μού είναι δύσκολο να το πιστέψω, το πρώτο μου φαίνεται περισσότερο πιθανό να συνέβη. Γιατί, και νομίζω ότι το παραδεχόμαστε όλοι αυτό, δεν υπάρχει άνθρωπος απροκατάληπτος και χωρίς προσλαμβάνουσες. Όλοι έχουμε επηρεαστεί από το περιβάλλον μας (οικογενειακό, κοινωνικό και ευρύτερο), γιατί όχι εκείνος;  

Είναι σαν να παραδεχόμαστε, πως ο Κανελλόπουλος θα μπορούσε να γίνει αυτό που τελικά έγινε άσχετα από το οικογενειακό του περιβάλλον, ξέχωρα από τις σπουδές του, χωρίς να έχει καμία σημασία η συμπόρευσή του με τον Καραμανλή. Όλα τα περιστατικά της ζωής, ακόμα και τα πιο μικρά, τα ελάχιστα, παίζουν ρόλο στην διαμόρφωση της σκέψης και της πορείας ενός ανθρώπου. Η γειτονιά που μεγάλωσε, αυτά που διάβασε, εκείνα που άκουσε… και ο κατάλογος δεν έχει τέλος.

Δεν είναι ένδειξη αδυναμίας να παραδέχεσαι τις καταβολές της σκέψης σου (αν έχεις καταφέρει να αναγνωρίσεις κάποιες από αυτές), να προσπαθείς να ψηλαφίσεις το πώς και το γιατί των επιρροών σου (κάτι που έτσι κι αλλιώς είναι δύσκολο και κοπιώδες, ενώ πολλές φορές καταντά αδύνατο). Αδυναμία είναι να θεωρείς ή να νομίζεις τον εαυτό σου πλήρως αντικειμενικό, γιατί είναι κάτι που βρίσκεται έξω από τον Άνθρωπο και αγγίζει τη μεταφυσική, η οποία δεν μπορεί να βοηθήσει με κανένα τρόπο την επιστημονική κριτική.

Ο επιστήμονας, ναι μεν προσπαθεί μέσω της επιστημονικής μεθόδου να ανακαλύψει και να αποδείξει την αιτιότητα των πραγμάτων, ποτέ όμως δεν εκκινεί την έρευνά του (ή την κριτική του) χωρίς προκαταλήψεις, ειδικά σε πεδία που αφορούν άμεσα στις ανθρώπινες κοινωνίες. Ένας χημικός ίσως να μπορεί, ένας αστρονόμος είναι πιθανόν, ένας κοινωνιολόγος όμως, έναν ψυχολόγος, έναν φιλόσοφος, ένας ιστορικός δεν είναι καθόλου εύκολο να αποσπάσουν την έρευνά τους από τον υποκειμενισμό τους. Το αποτέλεσμα μιας έρευνας μπορεί να είναι τεκμηριωμένο αν ακολουθεί την επιστημονική μέθοδο, αλλά η επιλογή του θέματος της έρευνας είναι κάτι καθαρά υποκειμενικό, είναι απαραίτητο να είναι κάτι που βρίσκεται μέσα στα ενδιαφέροντα του ερευνητή, συνεπώς αποτελεί μια έστω και μικρή ένδειξη των πιστεύω του (υποστηρικτικών ή αντιθετικών ως προς το θέμα της έρευνας).
Η επιστημοσύνη του δεν κρίνεται από τους λόγους που τον οδήγησαν στην επιλογή τού προς εξέταση θέματος, κρίνεται από το αν θα χρησιμοποιήσει τα κατάλληλα μέσα ανάδειξης και απόδειξης των ισχυρισμών του.
Για παράδειγμα, ένας ιστορικός που εμφορείται από Εθνικοσοσιαλιστικές ιδέες, είναι πολύ πιθανό να επιλέξει ως θέμα της έρευνάς του την ιστορικότητα ή μή του Ολοκαυτώματος, και φαίνεται λογικό, ότι πιθανόν θα επιθυμεί να φέρει σε τέτοιο σημείο την έρευνά του ώστε το τελικό της συμπέρασμα να αποδεικνύει την ανυπαρξία του συγκεκριμένου γεγονότος. Αν καταφέρει σύμφωνα με μεθοδολογίες που ακολουθούνται και είναι αποδεκτές από την επιστήμη του, να αποδείξει, πως το Ολοκαύτωμα δεν υπήρξε ως ιστορικό γεγονός, τότε η έρευνά του είναι επιστημονική. Βέβαια, άλλοι ιστορικοί θα προσπαθήσουν, ακολουθώντας κι αυτοί επιστημονικές μεθόδους, να ανατρέψουν τα συμπεράσματα του Εθνικοσοσιαλιστή Ιστορικού∙ θα επικαλεστούν άλλες πηγές ή θα αμφισβητήσουν τη μεθοδολογία του πρώτου σε ό,τι αφορά την ικανότητά του να αντλεί τις πηγές με επιστημονικό τρόπο και θα προτάξουν ο,τιδήποτε άλλο μπορεί να αποδείξει την αντι-επιστημονικότητα της εργασίας του.

Όμως, και πέρα από όλα αυτά, ποιοι είναι οι λόγοι που τον οδήγησαν εξ’ αρχής στην επιλογή αυτού του θέματος κι όχι κάποιου άλλου; Νομίζω πώς αυτό έχει απαντηθεί ήδη.

Ένα κατά τη γνώμη μου είναι προφανές: κανείς από τους επιστήμονες που ασχολείται με τις λεγόμενες ανθρωπιστικές επιστήμες δεν μπορεί να είναι αντικειμενικός και "καθαρός"- εμένα τουλάχιστον προσωπικά μου φαντάζει αδύνατον.

Ούτε εγώ βέβαια που τα γράφω αυτά είμαι αντικειμενικός, γιατί πρώτον δεν είμαι επιστήμονας και γιατί δεύτερον ακόμα και αυτή τη στιγμή που γράφω περί έλλειψης αντικειμενικότητας, ουσιαστικά ξεδιπλώνω τον δικό μου υποκειμενισμό.