Οικονομολόγος δεν είμαι και ούτε θα γίνω ποτέ. Άρα θα τολμήσω να γράψω κάποια πράγματα ως οικονομο-άσχετος.
Η Οικονομία ως γνωστόν, θεωρείται επιστήμη και μάλιστα διττής φύσης: κοινωνική και πρακτική. Κοινωνική γιατί αφορά στις ανθρώπινες κοινωνίες, πρακτική γιατί προτείνει τρόπους νομής των πόρων αυτών των κοινωνιών.
Αν δεν κάνω λάθος, η ετυμολογία της λέξης προέρχεται από το ότι μοιράζει τα του οίκου. Αν λοιπόν εννοήσουμε τη γη ως σπίτι μας, τότε αντιλαμβανόμαστε την σημασία της οικο-νομίας. Βοηθάει τις ανθρώπινες κοινωνίες να διαχειριστούν τους πόρους τους με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι σε θέση να συντηρούν τα μέλη τους και αν είναι εφικτό να προσφέρουν σε αυτά και έναν αξιοπρεπή δείκτη ευημερίας. Στον σημερινό κόσμο υπάρχουν κοινωνίες που δεν έχουν καταφέρει να προσφέρουν ούτε τη συντήρηση των μελών τους, πόσο μάλλον την καλοπέρασή τους.
Υπάρχει λένε η πραγματική οικονομία, η εθνική οικονομία, η τοπική οικονομία, η οικονομία των δεικτών κ.α.. Επίσης υπάρχουν διάφορες σχολές οικονομίας. Ένας χοντροκομμένος διαχωρισμός συνίσταται στις οικονομίες που υποστηρίζουν τη μερική ή συνολική παρεμβατικότητα του Κράτους στην αγορά και στις οικονομίες που υποστηρίζουν την μερική ή πλήρη απουσία του Κράτους από την αγορά. Οι πρώτες χαρακτηρίζονται σε γενικές γραμμές ως σοσιαλιστικές ή κομμουνιστικές, ενώ οι δεύτερες ως φιλελεύθερες ή έστω σοσιαλδημοκρατικές.
Ο μακαρίτης ο Άνταμ Σμιθ υποστήριζε πως μια ελεύθερη αγορά μπορεί μόνη της να ισορροπήσει προσφορά και ζήτηση μέσω κάποιου αόρατου χεριού. Βέβαια η αλήθεια είναι, πως ούτε και ο ίδιος είχε εμπιστοσύνη στους νεοαφιχθέντες στο τότε ιστορικό προσκήνιο καπιταλιστές και για αυτό τους χαρακτήριζε αρπακτικά θηρία. Μάλλον κάτι άλλο είχε στο νου του όταν μίλαγε για αόρατη χειρ. Ίσως ήταν κι αυτός ουτοπιστής αν και έχει μείνει στην ιστορία ως πραγματιστής. Πάντως φαίνεται ιδιαίτερα ουτοπικό, μια αγορά να μπορεί να ρυθμιστεί από μόνη της.
Μία επιστήμη λοιπόν, δύο κύριες σχολές. Δεν είναι αξιοπερίεργο κάποια επιστήμη να έχει πολλές σχολές. Πάρτε ως παραδείγματα την Ψυχολογία, τη Φιλοσοφία, τα Μαθηματικά. Και οι τρεις αποτελούνται από σχολές που πολύ συχνά αντιπαλεύουν η μία την άλλη. Για παράδειγμα, στην Ψυχολογία υπάρχουν η Ψυχανάλυση και ο Συμπεριφορισμός, δύο σχολές που αγγίζουν τα αντίθετα άκρα. Εδώ όμως μιλάμε για κάτι άλλο. Η οικονομία των δεικτών, των χρηματιστηρίων και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων αποφασίζει για την πραγματική. Η πραγματική ισούται με την τσέπη μας. Από την στιγμή που οι περισσότεροι μέσοι άνθρωποι όπως εμείς δεν γνωρίζουμε τους κανονισμούς και τη διάλεκτο της μη πραγματικής οικονομίας, μάλλον το παιχνίδι είναι σικέ.
Το λογικό θα ήταν η πραγματική οικονομία να επιβάλλει τους όρους της στη μη πραγματική ή τουλάχιστον να την καθοδηγεί. Από την άλλη βέβαια κι εμείς που κοπτόμαστε για την πραγματική οικονομία, λαμβάνουμε μέρος στην οικονομία των χρηματιστηρίων και όλων των άλλων, προσπαθώντας με αυτό τον τρόπο να τονώσουμε ο καθένας ξεχωριστά την προσωπική του «πραγματική» οικονομία. Και έτσι, η πραγματική οικονομία είναι τελικά μια προσωπική οικονομία. Δεν αφορά το σύνολο της κοινωνίας, δεν έχουμε όλοι τον ίδιο προσανατολισμό, δεν θέλουμε όλοι τα ίδια πράγματα. Ο καθένας ενδιαφέρεται για την οικονομία του εαυτού του και ίσως και του άμεσου οικογενειακού του περίγυρου. Άρα η κοινωνία δεν λειτουργεί ως χωνευτήρι απόψεων και επιλυτής προβλημάτων, οικονομικών ή άλλων. Είναι μια σχεδόν τυχαία και χωρίς σκοπό σύναξη ατόμων, που το καθένα φροντίζει τα του «οίκου» του και τίποτα περισσότερο. Δεν υπάρχει κοινωνικό πρόταγμα ή σχέδιο. Τα πάντα λειτουργούν μέσω της ατομικότητας και τίποτα δεν εγκοινωνείτε. Ουσιαστικά η κοινωνία, ως σύνολο ατόμων με κοινό ενδιαφέρον για τα προβλήματά τους και ανάληψη πρωτοβουλιών για την επίλυσή τους, δεν υπάρχει. Γιατί οι κοινωνίες έχουν κάποια βασικά χαρακτηριστικά που τις συνιστούν. Το πιο σημαντικό από αυτά είναι η συνοχή. Ένα δεύτερο είναι η αλληλεγγύη. Που βρίσκονται αυτά τα δύο συνεκτικά στοιχεία στην κοινωνία μας; Που βλέπουμε συνοχή και αλληλεγγύη στην τρέχουσα οικονομία;
Ένα άλλο σημείο που θέλω να θίξω είναι οι οικονομικοί όροι. Ποιος μέσος άνθρωπος τους καταλαβαίνει; Όλοι ξέρουμε ό,τι μας έχει επιτραπεί να γνωρίζουμε. Έχουμε υπόψην μας δηλαδή έννοιες όπως έλλειμμα, χρέος, δανεισμός. Από εκεί και πέρα όμως, ποιος από εμάς γνωρίζει δυσκολότερους τεχνικά όρους; Θα μου πει βέβαια κάποιος πως κάθε επιστήμη έχει την ορολογία της. Συμφωνώ απόλυτα. Είναι δύσκολο για κάποιον μη μυημένο να έχει γνώση ας πούμε του Εγώ, του Υπερεγώ ή του Εκείνο της Ψυχαναλυτικής θεωρίας του Φρόϋντ. Όμως εδώ μιλάμε για μια επιστήμη που αγγίζει την 24ωρη καθημερινότητα του ανθρώπου. Δεν υποστηρίζω πως δε θα έπρεπε να συμβαίνει το ίδιο με την Ψυχολογία και τη Φιλοσοφία, αλλά αυτό είναι …αλλουνού παπά ευαγγέλιο.
Εδώ έχουμε μια επιστήμη που κανονίζει τη ζωή μας, καθορίζει το κοινωνικό μας επίπεδο, δημιουργεί θύτες και θύματα. Και οι περισσότεροι από εμάς δε γνωρίζουμε τελικά τους όρους της επιστήμης που διαφεντεύει τις ζωές μας, αφού είναι τόσο συγκεχυμένοι και αντιφατικοί. Μου θυμίζει την άλλη «σπουδαία» επιστήμη, τη Νομική. Μπερδεμένοι νόμοι που αναιρούν ο ένας τον άλλον, νομοθεσίες που δεν εφαρμόζονται ποτέ ή εφαρμόζονται κατά βούληση, δικηγόροι που ερμηνεύουν τους ίδιους νόμους με εντελώς διαφορετικό τρόπο και δικαστικοί που αποδίδουν δικαιοσύνη με δύο μέτρα και οκτώ σταθμά.
Έτσι, πιστεύω πως αυτό που μένει στο τέλος είναι μια σιγουριά γνώσης- όλοι λένε πως ξέρουν από οικονομία – και τελικά αυτό που ισχύει είναι να γνωρίζουν αυτό, που θέλουν εκείνοι που πραγματικά ξέρουν ενώ αυτοί βαυκαλίζονται με οικονομίστικους όρους, δάνεια και μετοχές.
